به طور عام مالکیت معنوی (Intellectual Property) تراوشات ذهنی و ابتکارات انسان است. که به جزء لحاظ معنوی آن دارای امتیاز مالی هم می باشد. به همین دلیل هم در حقوق عمومی کشورها و هم در حقوق بین الملل اقداماتی برای پشتیبانی از آن تجهیز شده است. در ایران هم قانون گذاری درباره مالکیت فکری و معنوی سابقه‌ای زیادی داشته و لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به عهدنامه ی همکاری ثبت نوآوری (PCT) در شهریور سال ۱۳۸۴ هیئت دولت به تصویب رسیده شد.
مالکیت معنوی یعنی چه؟
برای درک مناسب این موضوع مثالی را می توان بررسی کرد. برای نمونه فردی کتابی را نوشته و منتشر می کند. این کتاب افزون بر حق مالی که برای نویسنده به وجود می آورد جنبه باطنی هم دارا است. که محتمل است برای او بسیار با بها تر از جنبه مالی است.
به همین دلیل ارزش مادی و معنوی مالکیت معنوی، هم در وظیفه عمومی کشورها و هم در حقوق بین الملل، پیش بینی ها و اقداماتی جهت حفظ از آن شکل گرفته است. و سازمانی با نام سازمان جهانی مالکیت معنوی (World Intellectual Property Organization ) به اسم (wipp) ایجاد شده است. و در آن عهدنامه های گوناگونی برای حمایت از اثر ادبی و هنری و مالکیت صنعتی دایر شد.
از طرف دیگر، قانون برای افرادی که هر گونه تلاش فکری و خیالی در عرصه های گوناگون هنری، صنعتی، علمی و ادبی داشته باشد. حقوقی را در جهت پشتیبانی از آنان در مشاهده می شود. که به آن حقوق مالکیت معنوی یا فکری گفته می‌شود. با استفاده از قوانین حمایتی در این زمینه مبتکران، اشخاص دارای نظر و صاحب ایده تشویق شده و محیطی شایسته جهت پیشبرد این افکار خلاقانه به وجود آمده و استفاده بهینه از این اندیشه‌ها و ایده ها می‌تواند به خرید و فروش شرکت ها رونق دهد.
آشنایی با معنای حقوقی مالکیت معنوی و درج برند:
- مالکیت صنعتی industrial property که حاوی حق ابداع ، نقشه های صنعتی، علائم تجاری و علائم جغرافیایی خواهد شد.
- حقوق مالکیت ادبی و هنری copy right که به پشتیبانی از حقوق نویسندگان و منصفان و هنرمندان می پردازد. ولی در ایران بخاطر این که عدم پیوستگی به کنواسیون های برن و رم در عرصه تکرار حمایت لازم از این حقوق انجام نمی گیرد.
مالکیت معنوی یا فکری چه چیزی است؟
مالکیت فکری حقی است که فرد نسبت به چیزهایی که دست می یابد، نتایج، اندیشه ها و آثار فکری خویش دارد. مالکیت معنوی را می توان گفت که حقوقی است که پس از به وجود آمدن یک ایده ویزه و بی همتا یا وسیله جدید یا ایده به صاحب آن تعلق خواهد گرفت. این حق حوزه بزرگی دارد و حاوی چیزهای مختلف و زیادی می‌شود که حاصل فکر و ذهن بشر می باشد. امروزه مالکیت معنوی ارز دنیای تکنولوژی شد زیرا ابداع و نو آوری در ساختن محصولات جدید و ارائه شیوه های عالی از عوامل مهم سود آوری و وجود پرقدرت در بازارهای رقابتی است.
یکی از پر اهمیت ترین نیازی که در ورود این آثار به بازار، اطمینان از حفظ حقوق مالکیت فکری و معنوی آن ها است. از جمله شیوه هایی که افراد برای تایید این حقوق طرح و بازگو می‌کنند، ثبت مالکیت فکری می باشد. زیرا داشته های فکری، نا معلوم هستند و اعتراض به آن ها و رد قوانین مربوط به آن ها بیشتر مواقع خسارت های جبران ناپذیری به افراد وارد می کند.
به چه دلیل بایستی مالکیت فکری را ثبت کنیم؟
همانطور که در بالا گفتیم، مالکیت فکری مدل های مختلفی دارد ولی مهم ترین مدل آن در مورد ارتباط اثر و مال فکری به صاحب آن خواهد شد. به این طریق که فرد به عنوان صاحب اثر دارایی فکری اش را به نام خود می نماید. و هیچ فردی قابلیت این را ندارد که این حق را از او بگیرد. در این حال مال به نام شخص ثبت می گردد. همچنین اگر کسی علاقه داشت که از امتیازات اثر استفاده کند صاحب اثر می‌تواند از او به صورت قانونی شکایت کند.
فکر کنید، یک سازنده یا یک نویسنده دارای حمایت قانونی نباشد. در این قسمت افراد می‌توانند به راحتی از مال و اثر او که حاصل مشقت ، هوش ، هنر و ابداع او است بدون حتی کمی هزینه، استفاده کنند. یا حتی بدون اینکه در ازای این استفاده چیزی به مخترع یا نویسنده بدهند .در نتیجه قانون گذار در پشتیبانی از صاحبان این اثر ها ، برای مقدار محدودی به فرد حق انحصاری بهره برداری از مال فکری‌اش را می‌دهد تا به نشر و گسترش علم و فرهنگ و تفکر در اجتماع یاری برساند.
نکات و سوالات حیاتی حقوق مالکیت فکری:
- هدف حقوق مالکیت فکری چه چیزی است؟
- حقوق مالکیت فکری به چند قسمت تقسیم می‌شود؟
- دلیل ارزش حقوق مالکیت فکری چیست؟
- چطور اشخاص معمولی از حقوق مالکیت فکری استفاده می کنند؟
اهمیت حقوق مالکیت معنوی:
ابتدا بایست گفت توسعه و رفاه انسان به خصلت و اختراع آثار جدید در حیطه تکنولوژی و فرهنگ بستگی دارد. افزوده بر اینکه حمایت رسمی از آثار تازه سبب پیدایش انگیزه برای خلق زیاد و نوآوری می‌گردد. علاوه بر این در نتیجه حمایت حقوق مالکیت فکری موجب گسترش مالی، ابداع صنایع و کسب و کارهای تازه و همینطور بیشتر شدن کیفیت زندگی می شود .
یک نظام مالکیت فکری عادلانه و با تدبیر می‌تواند به کشورها برای تشخیص پتانسیل مالکیت فکری، به عنوان یک کاتالیزور توسعه مالی، اجتماعی و آسودگی فرهنگی، کمک کند. علاوه بر اینکه حقوق مالکیت فکری می‌تواند به داشتن تعادل در شکاف میان مزایا مبتکران و منافع عمومی اجتماع، از راه فراهم کردن محیطی که در آن خلاقیت و ابتکار شکوفا گردد، کمک نماید.
نقش غیر قابل انکار حقوق مالکیت فکری در ایجاد تحول صنعتی و تجاری، سبب شده این مباحث وارد ادبیات حقوقی گردد. با دخالت حقوق مالکیت فکری به ادبیات حقوقی، حجم زیادی از قوانین و مقررات، به آن اختصاص یافت. حقوقدان ها هم برای تعریف آن همت کردند. در این وسط، به ماهیت این حقوق و محل آن در حقوق دارایی مکتر پرداخته شده است.
مقاله حاضر، با درک این حقیقت که توضیح و وصف مسائل حقوق مالکیت فکری، شایسته آگاهی ماهیت و جایگاه آن در حقوق مالی است، می‌کوشد ابتدا از روش باز تعریف این حقوق، بررسی ایجاد و انحلال آن، شرح اتفاق این حقوق، تحلیل اوصاف و آثار، و توضیح رابطه بین پدید آورنده و پدیده فکری، ماهیت حقوق مالکیت فکری و جایگاه آن در حقوق اموال را مشخص کند و پس از آن تا حد ممکن، قواعد حاکم بر اموال مادی را بر این اموال، اعمال می‌نماید، بدون اینکه در این عمل اغراق کند یا از واقعیت ها دور شود .
